VEXAS syndroom

Het VEXAS syndroom is een ziekte die door een afwijking in de genen ontstaat en vrijwel uitsluitend bij volwassen mannen voorkomt. De aandoening wordt gekenmerkt door koorts, bloedarmoede en spontane ontstekingen in meerdere organen. Er zijn verschillende opties voor behandeling, maar de respons hierop verschilt per patiënt. De klachten zijn vaak ernstig en kunnen ondanks behandeling leiden tot overlijden.

Genetische afwijking gedurende levensloop

Het VEXAS syndroom wordt veroorzaakt door een afwijking in het DNA van de cellen die van belang zijn bij de afweer. Deze afwijking zit in het zogenaamde UBA1 gen. In tegenstelling tot de meeste andere genetische aandoeningen word je niet geboren met deze genetische afwijking. Deze ontstaat namelijk spontaan in de loop van het leven en erft niet over. Bovendien ligt het UBA1 gen op het X-chromosoom, wat verklaart waarom vrijwel uitsluitend mannen ziek worden. Vrouwen hebben namelijk nog een gezond gen als ‘back-up’ op hun tweede X-chromosoom, als het gen op het andere X-chromosoom niet meer werkt. Mannen hebben echter maar één X-chromosoom, naast het Y-chromosoom dat het geslacht bepaalt.

Ontsteking in de afweercellen

Het UBA1 gen levert informatie voor de bouw van een eiwit dat ervoor zorgt dat afvalmateriaal in de afweercellen netjes wordt opgeruimd. Echter, de afwijking in het UBA1 gen verstoort dit proces. Hierdoor hoopt het afvalmateriaal zich op en zo ontstaat een ontstekingsproces. Omdat afweercellen zich via de bloedbaan verplaatsen en in vrijwel ieder orgaan terecht kunnen komen, treden ontstekingen in het hele lichaam op. De organen die het vaakst betrokken zijn bij de ziekte zijn het beenmerg, kraakbeen en gewrichten, de huid, longen, hart en bloedvaten en de testes (meervoud van testis, een ander woord voor teel- of zaadbal).

Klachten

Het VEXAS syndroom openbaart zich op de volwassen leeftijd, vaak tussen de 45 en 85 jaar. De ziekte kenmerkt zich door klachten van koorts, vermoeidheid en daarnaast specifieke, uiteenlopende klachten door ontstekingen in de organen, zoals:

Het beenmerg: bloedarmoede en soms ook tekorten van andere cellen die door het beenmerg worden aangemaakt, zoals witte bloedcellen
De gewrichten: pijnlijke ontstekingen van bijvoorbeeld de pols of knie
Het kraakbeen: terugkerende zwelling, roodheid en pijn van de oorschelp en neus
De huid: ontsteking van de bloedvaten in de huid (ook wel vasculitis genoemd) of de ziekte van Sweet
Hart en bloedvaten: hartspierontsteking, trombose in de bloedvaten
Testes: ontsteking van de testikel of bijbal

Diagnose

Er ontstaat een verdenking op het VEXAS syndroom als een man zich op de volwassen leeftijd meldt met de bovenbeschreven klachten, zonder dat er een bacterie of virus als oorzaak meespeelt. Ook bij vrouwen kan in zeldzame gevallen bij zeer verdachte klachten toch aan het syndroom worden gedacht. Bij het bloedonderzoek worden verhoogde ontstekingswaarden en bloedarmoede aangetroffen. Er kan besloten worden om een beenmergbiopt te verrichten, welke een karakteristiek beeld laat zien van ontsteking en gestoorde uitrijping van de bloed- en afweercellen in het beenmerg. Ook kan er een biopt van de huid worden genomen als er sprake is van huidafwijkingen. Afhankelijk van de overige klachten kan er nog aanvullend onderzoek worden gedaan, zoals een scan van de longen of buik. Als de uitkomsten van deze onderzoeken passen bij het VEXAS syndroom, kan de definitieve diagnose gesteld worden door genetisch onderzoek.

Behandeling

Aangezien de ziekte pas eind 2020 voor het eerst is beschreven, bestaat er nog geen lange ervaring met de behandeling van het VEXAS syndroom. In eerste instantie wordt de ziekte vaak behandeld met ontstekingsremmers, zoals prednison. Omdat de behandeling met prednison bijwerkingen geeft bij langdurig gebruik zoals botontkalking en spierklachten, worden er vaak andere medicijnen aan toegevoegd zodat de dosering van prednison kan worden verlaagd. Bij veel patiënten worden daarnaast medicijnen voorgeschreven die direct de ontstekingsstoffen kunnen remmen die in overmaat aanwezig zijn in het VEXAS syndroom. Voorbeelden van deze middelen zijn anakinra en tocilizumab, die via een injectie onder de huid worden gespoten. De effectiviteit van alle soorten therapie verschilt sterk per patiënt. Een goede respons kan slechts enkele weken, maar ook enkele jaren duren. Daarom worden vaak meerdere therapieën uitgeprobeerd.

De bijwerkingen die kunnen optreden verschillen per middel. In algemene zin geven de middelen een verhoogde kans op het optreden van infecties door remming van het immuunsysteem, zoals oorontsteking, longontsteking en krentenbaard. Een belangrijke bijwerking van de therapie met anakinra is bovendien pijn rondom de plaats waar de injectie wordt gezet.

Er wordt verder onderzocht of beenmergtransplantatie, waarbij het gehele afweersysteem in zekere zin wordt vervangen, in een vroeg stadium van de ziekte mogelijk kan leiden tot genezing. Daarnaast wordt ook gekeken of middelen die direct op het beenmerg werken een gunstig effect hebben op de ziekte.

Prognose

Er zijn nu nog onvoldoende gegevens beschikbaar om hier een goede uitspraak over te doen. Echter, uit de kennis die tot nu toe beschikbaar is gekomen, blijkt dat het VEXAS syndroom een ernstige, progressieve aandoening is. Ondanks behandeling kan deze ziekte binnen enkele jaren na het stellen van de diagnose leiden tot overlijden.